Kanker en sexualiteit

Kanker en seksualiteit.
Als iemand kanker heeft of een andere levensbedreigende ziekte, dan veranderd er veel. Zowel de partner als de patiënt moeten zich dan aanpassen. De ziekte en de behandelingen die de patiënt ondergaat zijn nu eenmaal van invloed op het seksleven en dus de relatie. Klachten kunnen op verschillende momenten ontstaan: op het moment van de diagnose, tijdens de behandeling en na de behandeling.(soms definitief)

Openhartige communicatie met een partner
Openhartige communicatie met een partner over seksuele veranderingen en weten wie hulp kan bieden kunnen helpen om seksuele problemen te voorkomen, te verminderen of op te lossen. In deze les vind je informatie over de veranderingen die patiënten en de naasten kunnen verwachten en lees je hoe je het onderwerp seksualiteit kunt bespreken. Ook krijg je tips hoe je kunt adviseren ‘hoe om te gaan’ met de veranderingen en mogelijke onvruchtbaarheid.

Welke veranderingen op seksueel en relationeel gebied kun je verwachten: (gezien vanuit de relatie)

1 Een Andere rol.
Bij kanker veranderen de verhoudingen binnen de relatie. Rollen worden vaak (tijdelijk) anders dan vroeger. Bijvoorbeeld: de partner wordt de verzorger en ondersteunende patiënt gedurende de ziekte- en behandelperiode. Deze verzorger-patiënt-verhouding kan op een relatie drukken. Wanneer de klemtoon ligt op ziekte en verzorging, domineert de last en kan de lust naar de achtergrond verdwijnen. Elkaar ook als seksuele partner blijven benaderen, kan dan lastig zijn. Het is niet makkelijk om het ene moment de verzorgende rol aan te nemen en het volgende moment te handelen als minnaar of minnares.

2 Schuldgevoelens.
De manier waarop je seksualiteit beleeft, wordt voor een belangrijk deel bepaald door emoties. Negatieve gevoelens zoals angst en schuldgevoelens kunnen de lust, de seksuele behoefte verminderen. Schuldgevoelens blijken vaak een rol te spelen. Degene die ziek is of is geweest, heeft vaak het idee dat deze de partner tekort heeft gedaan. Vrijen was lange tijd niet mogelijk of de zin ontbrak. En dat in een periode waarin de partner zoveel  heeft gedaan.

De vraag… Mag je als partner nog wel  zin hebben in seks als je partner ernstig ziek is (geweest)?
Mag je wel opgewonden raken? Schuldgevoelens kunnen zorgen voor een sombere stemming waardoor jullie minder zin hebben om te vrijen. Of als jullie wel vrijen, daar minder plezier aan beleven.

3 Schaamte.
Kanker laat vaak zichtbare sporen na. Een litteken kan zichtbaar blijven door de behandelingen. Je partner kan ook aankomen in gewicht of last hebben van lymfoedeem. Allemaal redenen waardoor je partner (onterecht) negatiever over zichzelf kan zijn en zijn of haar lijf liever niet met je deelt. De reactie op het gewijzigde lichaam van je partner speelt een belangrijke rol in het genezings- en aanvaardingsproces. De reactie van een partner kan helpen bij het herstellen van het vertrouwen en het zelfbeeld van de patiënt. Welke reactie is de juiste? Hoe kun je je partner positief benaderen als je niet (precies) weet wat de gevoeligheden zijn? Of als je zelf nog moet wennen aan het gewijzigde lichaam? Dat is niet altijd even makkelijk.

4 Angst.
Angst voor pijn, een afwijzing en het onbekende kunnen ervoor zorgen dat een van de twee seks (tijdelijk) uit de weg gaat. Iemand is als partner bijvoorbeeld bang om de patiënt te verliezen of pijn te doen tijdens het vrijen. ‘Misschien nemen klachten wel toe als we vrijen?’ Het kan ook zijn dat de partner bang is voor de reactie van de patiënt ‘Wordt ik afgewezen als ik initiatief neem om te vrijen?’ Of dat de patiënt twijfelt of je het nieuwe uiterlijk wel aantrekkelijk zult vinden: ‘Hoe zal iemand reageren?’

5 Verschillende behoeften.
Je hebt bijvoorbeeld weer zin om te vrijen, terwijl je partner vooral behoefte heeft aan ‘een arm om de schouder’.

6 Onvruchtbaarheid.
Naast lust en het delen van intimiteit, kan een (onvervulde) kinderwens een belangrijke rol spelen in jullie seksleven. Sommige behandelingen kunnen de vruchtbaarheid aantasten. Door verlies van vruchtbaarheid (tijdelijk of permanent) kan het gevoel van eigenwaarde verminderen waardoor je partners zelfbeeld verandert. Dit kan vervolgens (negatieve) gevolgen hebben voor jullie seksleven.

7 Wees openhartig.
Veranderingen over seksualiteit en intimiteit hoeven niet tot problemen te leiden. Door allebei eerlijk te zijn over angsten, twijfels en gevoelens, kunnen misverstanden voorkomen. De gesprektips op deze pagina kunnen helpen openhartig met een partner te praten over de veranderingen op seksueel gebied.

Veelvoorkomende veranderingen door borstkankerbehandelingen

  • afname of verlies van seksuele gevoelens: minder zin in seks, minder opgewonden raken
  • orgasmeproblemen
  • overgangsklachten die het vrijen belemmeren (onder andere opvliegers, stemmingswisselingen en vermoeidheid)
  • pijn of ongemak tijdens het vrijen
  • vaginale droogte
  • veranderd gevoel in borst of litteken
  • verandering van het lichaams- of zelfbeeld
  • verandering in de partnerrelatie

Meer weten over mogelijke veranderingen op seksueel gebied
Omgaan met veranderingen is makkelijker, als je (tijdig) weet wat er zal veranderen. En welke gevolgen die veranderingen kunnen hebben: voor jullie afzonderlijk, maar ook voor beide. Hoe eerder en hoe beter je weet wat er met je partner aan de hand is, hoe makkelijker jullie samen oplossingen vinden om met de veranderingen om te gaan.

Tips aan de patiënt.
Zorg dat je zo vroeg en zoveel mogelijk betrokken bent bij behandeling van je partner. Respecteer daarbij de grenzen en wensen van je partner.

  • Zorg dat je aanwezig bent bij het bespreken van de diagnose en het behandelplan. De arts vertelt dan over bijwerkingen van behandelingen. Als het behandelplan bekend is, kun je vragen naar de veranderingen op seksueel gebied: welke invloed kunnen de behandelingen hebben op jullie seksleven? Dit kun je gelijk doen, maar ook op een later moment.
  • Stel vragen aan je arts en verpleegkundige.

Websites:

Hoe praat je met je partner over seks
en de veranderingen op dat gebied?
Het blijkt dat praten over veranderingen helpt bij het voorkomen van seksuele problemen. Praten zorgt voor begrip en voorkomt misverstanden.

Nog meer Tips

  • Als je het lastig vindt om het onderwerp seksualiteit ter sprake te brengen, kun je samen met je partner de interviews bekijken over (borst)kanker en seksualiteit. KWF Kankerbestrijding heeft twee video’s(externe link) gemaakt waarin vrouwen en mannen vertellen over de invloed van kanker op hun seksleven.
  • De Vlaamse televisiezender Canvas heeft enige tijd geleden de documentaire ‘Liefde in tijden van kanker(externe link)’ uitgezonden. In deze documentaire vertellen zeven vrouwen, die behandeld zijn voor borstkanker, hoe de ziekte een invloed heeft gehad op hun gevoel van vrouwelijkheid, op hun relationele leven en op hun seksleven. De documentaire kun je online bekijken(externe link).
  • Probeer zo open en eerlijk mogelijk te praten over de veranderingen op seksueel gebied zonder verwijten te maken. Dat lukt het beste als je vanuit jezelf praat. Zeg dus niet:  ‘Jij neemt nooit meer het initiatief”, maar: ‘Ik mis je zin in seks. Ik voel me er onzeker door. Hoe is dat voor jou?’
  • Vertel over je angsten en onzekerheden. Hoe moet het verder? Mag ik nog seksueel opgewonden raken? Zal ik het nieuwe lichaam nog aantrekkelijk vinden?
  • Vertel aan elkaar op een liefdevolle en respectvolle manier wat je grenzen en wensen zijn. Je behoeften kunnen anders zijn dan die van je partner. Formuleer je behoeften als wensen. Je kunt hiervoor de oefening ‘Wensen positief formuleren(externe link)’ gebruiken.
  • Probeer duidelijk uit te leggen wat je behoeften zijn. Wat versta jij bijvoorbeeld onder intimiteit? Als je het lastig vindt om je behoeften onder woorden te brengen, kun je samen deze wensen-oefening(externe link) doen.
  • Blijf met elkaar in gesprek. Wat vandaag goed voelt in het lichamelijke contact, kan over een maand anders voelen.

Omgaan met veranderingen op seksueel gebied
Als je veranderingen in de relatie met elkaar bespreekt, kan er een sfeer van vertrouwen ontstaan. Openheid en vertrouwen helpen om samen op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden om de seksuele relatie weer vorm te geven. Veranderingen hoeven dan niet te leiden tot seksuele en relationele problemen.

Tips voor de gasten:

  • Probeer elkaar als seksuele partner te blijven benaderen. Bedenk situaties waarin jullie de rollen van verzorger en van patiënt kunnen loslaten. Bijvoorbeeld: als verzorger help je partner in bed. Vervolgens ga je even weg en kom je terug als partner en minnaar. Je kunt ook de hulp van een zorgprofessional inschakelen. Een wijkverpleegkundige kan de zorgtaken een avond over nemen zodat jullie daarna tijd voor elkaar hebben als (seksuele) partners.
  • Laat vaste sekserollen los, zoals actief, passief en initiatiefnemer.
  • Blijf elkaar aandacht geven. Flirt, geef complimenten, toon interesse, raak elkaar aan en verras de ander.
  • Maak leuke uitstapjes als partners en kijk wat daarin wel mogelijk is.
  • Staar je niet blind ‘op wat niet meer kan’
  • Wees praktisch en creatief en ga opzoek naar alternatieven, die voor beiden acceptabel en prettig zijn. Bijvoorbeeld andere posities om gemeenschap te hebben, andere manieren om tot seksuele bevrediging te komen of om intimiteit te beleven. Samen in bad, elkaar masseren of uitgebreid knuffelen, zijn allemaal vormen van intimiteit.
  • Ontdek samen nieuwe fijne plekjes (externe link). Het kan zijn dat het aanraken van de borst of borsten (nog) niet prettig voelt. Doe samen een zogenaamde ‘streeloefening (externe link)’ om erogene zones te (her)ontdekken.
  • Laat weten wat je nodig hebt om (weer) van seks te kunnen genieten. Vertel elkaar wat je prettig vindt. Dit kan met woorden, maar je kunt ook de hand van je partner pakken en wijzen wat je fijn vindt. Voor je partner geldt hetzelfde. Op die manier kun je samen het gewijzigde lichaam van je partner ontdekken.
  • Schakel hulp in als je merkt dat je er samen niet uitkomt. Dit kan op elk moment. Jullie kunnen bijvoorbeeld terecht bij een (medisch) maatschappelijk werker, psycholoog of seksuoloog. Het kan fijn zijn om ervaringen te delen met een lotgenoot.

Meer tips vind je op Seksualiteit.nl – een website van het kenniscentrum seksualiteit Rutgers WPF:

Wat te doen als een partner mogelijk onvruchtbaar wordt?
Sommige behandelingen van borstkanker kunnen de vruchtbaarheid van de partner aantasten. Dit geldt onder andere voor chemotherapie en hormoontherapie. Deze behandelingen zorgen ervoor dat de partner eerder in de overgang raakt. De partner kan dan tijdelijk verminderd vruchtbaar zijn, maar ook tijdelijk of blijvend onvruchtbaar worden.

Naast lust en het delen van intimiteit, kan een (onvervulde) kinderwens een belangrijke rol spelen in jullie seksleven. Door verlies van vruchtbaarheid (tijdelijk of permanent) kan bijvoorbeeld je partners gevoel van eigenwaarde verminderen waardoor je partners zelfbeeld (als seksuele partner) verandert. Dit kan vervolgens (negatieve) gevolgen hebben voor jullie seksleven.

Ook als jullie nog niet met kinderen bezig zijn, is het goed als jullie aandacht besteden aan het onderwerp ‘vruchtbaarheid’. Jullie kinderwens kan op termijn veranderen. Bespreek of jullie in de toekomst kinderen willen. Vertel elkaar over je gevoelens en wensen.

‘Het is daarnaast goed om te weten wat jullie eventueel kunnen doen om later alsnog kinderen te krijgen. Bespreek het onderwerp ‘vruchtbaarheid’ met de behandelend arts van je partner en/of gynaecologisch oncoloog. Let op: doe dit voordat je partner begint aan de behandeling. Eventuele behandelingen om vruchtbaarheid te behouden moeten plaatsvinden vóór aanvang van de behandeling’

Meer informatie over vruchtbaarheid
Nederlands Netwerk Fertiliteitspreservatie (NNF)
Uitgebreide informatie (folders) over het behoud van vruchtbaarheid na een kankerbehandeling. Je vindt er ook een overzicht van alle IVF-centra in Nederland (klik op het kopje ‘contact’).

Freya, de vereniging van mensen met vruchtbaarheidsproblemen
Met onder andere: ervaringsverhalen(externe link).

Family Hope(externe link)
Family Hope is een Belgisch idee, waaraan zeven universiteiten deelnemen. Het is een online platform om patiënten, hun naasten en artsen te informeren over het behouden van de vruchtbaarheid tijdens de borstkankerbehandeling. Via de sitemap krijg je snel een goed overzicht van alle informatie die de website bevat.